1.5 trilyon dolarlık ütopya: NEOM projesi neleri amaçlıyor?

Veliaht Prens Muhammed bin Selman’ın megakent projesi NEOM, özellikle son dönemlerde eleştirilen hedefi haline geldi. Son raporlar projenin yolsuzluk, işçi ölümleri, ırkçılık ve kadın düşmanlığı ile mücadele ettiğini ortaya koyarken NEOM, Suudi Arabistan için tarihi bir öneme sahip olacak.

NEOM nedir?

Neom, Suudi Arabistan’ın ülke ekonomisini çeşitlendirmeyi ve böylece petrole olan bağımlılığını azaltmayı amaçlayan iddialı Vizyon 2030 projesinin bir parçası konumunda. 26.500 km²’lik bir alana yayılacak olan proje, ülkenin batısındaki Tabuk vilayetinde yer alıyor. İlk olarak 2017 yılında Veliaht Prens tarafından duyurulan Neom, Yunanca “yeni” anlamına gelen “neo” ve Arapça “gelecek” anlamına gelen “mustaqbal” kelimelerinin birleşiminden oluşuyor.

Başlangıçta 500 milyar dolarlık bir proje olarak öngörülen projenin maliyeti, Bloomberg’in Nisan 2024 tarihli bir raporuna göre 1,5 trilyon dolara yükselmiş durumda. Projenin çoğu temel bileşenlerinin 2039 yılında tamamlanması öngörülüyor. Çölün ortasında inşaatlar devam ederken 1,5 trilyon dolarlık yatırımın NEOM’u yeşillendirip yeşillendiremeyeceğini ise zaman gösterecek. Öte yandan Neom, her biri tasarım, ölçek ve hayal gücü açısından iddialı bir projeye ev sahipliği yapan çok sayıda bölgeden oluşacak. Ancak NEOM’un en temeli 5 önemli bölgeden oluşuyor.

The Line

Muhtemelen tüm NEOM projeleri arasında en iyi bilineni olan The Line, çöl boyunca 34 kilometrekarelik bir alana yayılan 170 kilometre uzunluğunda aynalı bir şehir hattı olarak inşa ediliyor. Şehrin orijinal planlarında 500 metre yüksekliğinde ve 200 metre genişliğinde “dikey katmanlı” binalar bulunuyor. Tamamen yürünebilir olarak tasarlanan şehir, en az yüzde 95 oranında yenilenebilir enerjiyle çalışacak. Bu çizgi şehirde toplamda 9 milyon nüfusun aşaması ve ulaşımın 5 dakikada tamamlanması planlanıyor. Ekim 2024 itibarıyla 5 km’lik merkezi bir bölümün 2030’a kadar tamamlanması planlanıyor. Projenin tamamının ise 2045’e kadar inşa edilmesi hedefleniyor.

Oxagon  

Oxagon, entegre bir sanayi limanı ve konut dairelerine ev sahipliği yapacak sekizgen bir sanayi kenti olacak. Oxagon da tamamen yenilenebilir enerjiyle çalışacak. Duba kasabasının yaklaşık 25 kilometre kuzeyinde yer alacak ve yaklaşık 200-250 kilometrekare araziyi kaplayacak ve bunun yaklaşık 40 kilometrekarelik kısmı şehri oluşturacak. Oxagon, “Neom limanı” olarak yeniden adlandırılan eski Duba limanını da içeren üretim, endüstriyel araştırma ve geliştirmeye odaklanmak üzere tasarlandı. Bu komplekste bir tuzdan arındırma tesisi, bir hidrojen tesisi ve bir oşinografi araştırma merkezi yer alacak.

Proje, Asya, Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri’nin doğu kıyısı arasındaki ticaretin yaklaşık yüzde 13’ünün yapıldığı bir yol olan Süveyş Kanalı’nın hemen güneyindeki Kızıldeniz’e uzanacak.

Yüzen endüstri şehri Oxagon, aynı zamanda 1GW’lık yapay zeka veri merkezi kurmayı da planlıyor. Oxagon CEO’su Vishal Wanchoo, Semafor’a verdiği röportajda, ilk 400 MW’lık fazın bu yıl imzalanabileceğini iddia etti. Öte yandan fısıltı gazetelerinde Elon Musk’ın da NEOM’a dahil olabileceği konuşuluyor. Bunun Oxagon’daki veri merkezi ile ilgili olup olmayacağı belirsiz ancak NEOM’da çok sayıda veri merkezi yer alacak. Musk’ın Tesla ve xAI şirketleri için bir veri merkezi kurma fikri çok uzak görünmüyor. Hatta Musk, bir süre önce şu açıklamayı yapmıştı: “Suudi Arabistan’daki Neom gibi büyük projeler zamana meydan okuyor, onları şaşırtıcı buluyorum.”

Trojena

Arap Yarımadası’ndaki ilk büyük açık hava kayak merkezi olacak olan Trojena projesi 2022 yılında başlatılmıştı. Projenin, 2029 yılında Asya Kış Oyunlarına ev sahipliği yapması da bekleniyor. Bölge Suudi Arabistan’ın en yüksek dağlarına ev sahipliği yapıyor ve NEOM web sitesine göre, Trojena “sıfırın altında kış sıcaklıkları yaşıyor ve bölgenin geri kalanından ortalama olarak daha serin olan yıl boyunca ılıman bir iklime sahip”. Görselinde solunda yer alan göl ise yapay olarka inşa edilecek.

Sindalah

Ekim 2024’te Sindalah, tamamlanan ilk NEOM bölgesi oldu. NEOM, dört yerel yüklenici ve 60 alt yüklenicinin katılımıyla iki yılda geliştirilen projenin ilk misafirlerini ağırladığını ve Suudi Arabistan’da lüks turizmde yeni bir dönemin başladığını duyurdu. NEOM’un kuzeybatı kıyılarından 5 km uzaklıkta bulunan Sindalah, 840.000 metrekarelik bir alana yayılıyor ve 2028 yılına kadar günlük 2.400 misafiri ağırlayarak 3.500 kişiye istihdam sağlamayı ve Suudi Arabistan’ın otelcilik ve turizm sektörlerinde büyümeyi teşvik etmeyi planlıyor. Sindalah sularında 45’i NEOM’a özgü olmak üzere 1.100 balık türü ve 300’den fazla mercan türü yaşıyor. Sindalah, konaklama için 440 oda, 88 villa ve 218 lüks hizmetli daire sunuyor.

Magna

Magna, Akabe Körfezi kıyısında yer alan lüks bir yaşam tarzı kıyı destinasyonu olarak tasarlanıyor. Bölge 120 kilometrelik bir alana yayılan 12 önemli destinasyona ev sahipliği yapacak ve “sürdürülebilir turizmde altın standart” olmayı hedefleyen bir doğa rezervine ev sahipliği yapacak. Magna bölgesi altında çok sayıda proje yer alıyor. Bu projelerin çoğu turizm faaliyetleriyle ilgili.

NEOM’da yaşanan diğer olaylar

Öte yandan NEOM, diğer tüm mega projeler gibi çeşitli tatsız olayların da merkezinde yer alıyor. Geçtiğimiz yıllarda NEOM’un inşa edildiği bölgede yaşayan yerel halkın zorla yerlerinden edildiği bildirilmişti. Eski bir Suudi istihbarat subayı olan Albay Rabih Alenezi, Mayıs 2024’te bu bilgileri doğrulamıştı.

Yaşanılan bir diğer sorun ise projelerin yavaş ilerleyişi. Vizyon 2030 hedefi muhtemelen 2040’lı yıllara kadar uzayacak. The Line için 2030’da bitirme hedefi imkansıza yakın. Projede 2030’da 9 milyon nüfusun 1.5 milyonunun barındırılması hedefleniyordu ancak güncel verilerde bu sayı sadece 300 bin civarına düştü. Yaşanılan işçi ölümleri de projenin temellerini sarsmaya devam ediyor. Ek olarak devasa projelerin ekolojik etkilerinin ise yeterince araştırılmadığı belirtiliyor. En nihayetinde 170 kilometre uzunluğunda ve 200 metre yüksekliğinde bir yapının inşa edilmesinin radikal etkilerinin olması bekleniyor.